1. Demissionair minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Mariëlle Paul, wil een wettelijk verbod op vakbonden die niet onafhankelijk zijn. Dit voornemen is kenbaar gemaakt in een brief aan de Tweede Kamer. Het voorstel beoogt het huidige beleid te veranderen, waarbij werkgevers cao's mogen afsluiten met vakbonden die aan hen gelieerd zijn.
2. Vakbond FNV pleit al langer voor een einde aan dit soort afhankelijke vakbonden, ook wel 'gele vakbonden' genoemd. FNV deelt de wens om deze vakbonden te weren.
3. De minister wil met haar voorstel de Nederlandse wetgeving in lijn brengen met een verdrag met de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Volgens dit verdrag mogen werkgevers alleen cao's afsluiten met onafhankelijke vakbonden.
4. De aanleiding voor het wetsvoorstel zou mede de rechtszaak kunnen zijn die FNV eerder dat jaar aanspande tegen de Landelijke Belangen Vereniging (LBV) wegens vermeende afhankelijkheid. De rechter oordeelde destijds dat FNV geen beroep kon doen op het ILO-verdrag, omdat dit niet in de Nederlandse wet was opgenomen.
5. Afhankelijke vakbonden kunnen door een bedrijf zijn opgericht of financiële steun ontvangen van een bedrijf, en staan volgens hoogleraar Maarten Keune te vaak aan de kant van de werkgever. Keune beschrijft dit als een businessmodel gebaseerd op het aanbieden van cao's aan werkgevers, waarbij deze vakbonden zich meer richten op de behoeften van de werkgever dan op de belangen van de werknemer.
6. Vakbondsbestuurder Karin Heynsdijk van FNV stelt dat dergelijke vakbonden vaak niet representatief zijn voor de werknemers in een sector en doorgaans minder leden hebben omdat ze financieel meer afhankelijk zijn van werkgevers dan van hun leden. Werknemers hebben hierdoor minder invloed op cao-onderhandelingen.
7. Met het wetsvoorstel wil minister Paul de invloed van werkgevers op cao-onderhandelingen beperken en de representativiteit van Nederlandse werknemers in cao-onderhandelingen versterken, aldus Keune.
8. FNV is positief over het voornemen van de minister om hier verandering in te brengen.
9. Er is echter nog onduidelijkheid over de toetsingscriteria die de minister wil hanteren om de onafhankelijkheid van vakbonden te bepalen. FNV draagt hierover ideeën aan, waaronder democratische inrichting en het ontbreken van financiële inmenging van werkgevers, en kijkt voor toetsingscriteria naar de situatie in andere Europese landen.
10. Keune is het ermee eens dat financiële banden een criterium moeten zijn. Hij stelt dat ook het ledenaantal van een vakbond een rol moet spelen bij de beoordeling van onafhankelijkheid; een onafhankelijke vakbond moet volgens hem een aanzienlijk aantal leden vertegenwoordigen in de betreffende sector. Het beoordelen van onafhankelijkheid op strategisch niveau is echter complexer.
11. Keune ziet ook uitdagingen, zoals de dalende ledenaantallen bij onafhankelijke vakbonden. Het verbieden van afhankelijke vakbonden zou het totale aantal vakbondsaangeslotenen verder kunnen doen dalen.
12. Het cao-stelsel staat voor moderne uitdagingen door de opkomst van nieuwe bedrijven en werkactiviteiten. Grote, onafhankelijke vakbonden sluiten soms uiteenlopende afspraken met werkgevers, zoals het verschil tussen CNV en FNV. De exacte methode die de minister zal gebruiken om de onafhankelijkheid van vakbonden te toetsen, is nog niet bekend.